Γηρομερίου, μονή

Παλαιό μοναστικό κέντρο της Ηπείρου, βόρεια των Φιλιατών, στην πλαγιά δυσπρόσιτης χαράδρας του Φαρμακοβουνίου. Την ίδρυσε στις αρχές του 13ου αι. ο όσιος Νείλος, ο λεγόμενος Ιεριχιώτης, Βυζαντινός ευπατρίδης –της οικογένειας των Λασκάρεων– που μετά από πολύχρονες περιπλανήσεις στους Αγίους Τόπους αποφάσισε να εγκατασταθεί στα ηπειρωτικά βουνά, αρχικά κοντά στην αρχαία πόλη Ωρικός (κατά παρετυμολογία, Ιεριχώς) και αργότερα στο Γηρομέρι. Πριν πεθάνει ο Νείλος (1335) ανέθεσε την προστασία της μονής στους ηγεμόνες του δεσποτάτου της Ηπείρου, δεν υπάρχουν όμως μαρτυρίες για την τύχη της μονής κατά τους δύο επόμενους αιώνες. Το 1533 επανεμφανίστηκε ως σταυροπήγιο· από τότε και μέχρι τα μέσα του 18ου αι. η μονή γνώρισε νέα περίοδο ακμής χάρη στα προνόμια που της παρείχε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στις χρηματικές χορηγίες της Μολδοβλαχίας και στη μεγάλη κτηματική της περιουσία. Μετά τις επιδρομές των Τουρκαλβανών, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αι. άρχισε να παρακμάζει. Μετατράπηκε σε πατριαρχική εξαρχία και για μια μικρή περίοδο σε επισκοπή, μέχρις ότου συγχωνεύτηκε στη μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου (1928). Το καθολικό της μονής ανακαινίστηκε από την αρχή το 1568 με έξοδα του Ηπειρώτη έμπορου Οξυώτη. Έχει τοιχογραφίες του έτους 1679, ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο και μία αξιόλογη εικόνα της Παναγίας της Ορηχηότισσας, που φαίνεται ότι ανήκε στον ιδιοκτήτη της μονής Νείλο. Η μονή Γηρομερίου βρίσκεται στο Φαρμακοβούνι, σε δυσπρόσιτη χαράδρα, βόρεια των Φιλιατών.